Milieuonderzoeken Bonaire

Definitieve resultaten onderzoek naar impact brand landfill Lagun

Naar aanleiding van de brand op de afvalstortplaats bij Lagun op 5 november 2024 heeft het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) in opdracht van het Openbaar Lichaam Bonaire (OLB) onderzoek in bodem-, planten- en veegmonsters uitgevoerd. Op 20 december is het volledige rapport van MOD ontvangen. Het rapport biedt belangrijke inzichten om de gezondheid en veiligheid van de gemeenschap te waarborgen.

De onderzoeken van de MOD hebben een indicatief karakter; er is een beperkt aantal monsters (7) genomen in korte tijd om het effectgebied van de brand van 5 november 2024 in kaart te brengen. Over de tussenresultaten van dit onderzoek is eerder een bericht gepubliceerd i.v.m. duidelijk verhoogde waardes van dioxines in vegetatie binnen de zone van 2 km westelijk van de brand.

Belangrijkste conclusies:

Voor bijna alle metalen waarvoor gezondheidskundige grenswaarden bestaan, worden de waarden niet overschreden.
In alle genomen bodem en veegstofmetingen worden licht verhoogde concentraties van lood gevonden, ook buiten het effectgebied van de brand van 5 november. Het is dus mogelijk dat het lood (ook) van een andere bron dan de landfill afkomstig is.
PAK en dioxine analyses op bodem en veegstof geven aan dat het risico door blootstelling aan PAKs en dioxines via de bodem niet verhoogd is.

Effectgebied:

Er zijn geen indicaties dat agrarische bedrijven voor gewassen of eieren te maken hebben met effecten van brand van 5 november 2024. Eerdere branden van huisvuil zowel bij Lagun als bij huizen of in de buitengebieden kunnen hebben bijgedragen aan de depositie van dioxines op vegetatie buiten het directe effectgebied van de brand.

Adviezen:

Handelingsperspectieven voor mensen binnen het effectgebied zoals eerder gegeven blijven ongewijzigd, Neem deze adviezen in acht om mogelijke gezondheidsrisico’s te vermijden

eet geen bladgroenten en ongewassen fruit en dierlijke producten uit het eerder verspreide effectgebied van de brand
Naar aanleiding van de nieuwe resultaten is het ook wenselijk om langdurige blootstelling aan lood in stof en bodem zo laag mogelijk te houden. Voor spelende kinderen betekent dit regelmatig handen wassen en het buitenspeelgoed schoonmaken.

Adviezen van MOD

De MOD adviseert OLB om nieuwe depositie van dioxines, PAK’s en metalen in de omgeving te voorkomen, door het zoveel mogelijk voorkomen van branden.

De MOD adviseert OLB om verschillende bronnen van dioxines op Bonaire in kaart te brengen en onderzoek te doen naar blootstelling aan dioxines via voedsel.

Q&A MOD

Zijn er op 5 november gevaarlijke stoffen vrijgekomen?

Bij deze brand zijn dioxines vrijgekomen. De Milieuongevallen Dienst (MOD) onderzoekt naast dioxines ook het voorkomen van PAK's en zware metalen. Deze resultaten zijn nog niet bekend. De resultaten van dit onderzoek zijn nog niet bekend. Zodra de resultaten binnen zijn, zullen we hierover communiceren en deze Q&A sectie aanvullen.

Wat zijn dioxines en hoe ontstaan ze?

Dioxines is een verzamelnaam voor een paar honderd verschillende stoffen, waarvan er zeventien van belang zijn. Dioxines ontstaan onder meer door (bos)branden, vulkanen, afvalverbranding en wegverkeer. Bij de brand van 5 november op de landfill is veel afval verbrand, waardoor er dioxines zijn ontstaan en zijn verspreid in de omgeving. De omgeving waarbinnen verhoogde concentraties zijn gemeten, kan je zien op deze kaart.

Komen altijd dioxines vrij bij een brand?

Nee, dat is afhankelijk van het type materiaal dat in brand staat. Er moeten chloorhoudende producten, zoals PVC, in de brand moeten staan. Daarnaast hangt de hoeveelheid dioxines en type dioxines die vrijkomen tijdens een brand af van het soort materiaal en de verbrandingstemperatuur. Bij een zeer hoge temperatuur (boven 800°C) kunnen dioxines zelfs weer afbreken.

Kan ik dioxines zien of herkennen?

Dioxines kan je niet met het blote oog zien. Ook zijn dioxines geur-, smaak- en kleurloos.

Hoe krijg ik dioxines binnen?

Dioxines hopen zich op in het vetweefsel van dieren. Mensen krijgen dioxines voornamelijk binnen door het eten van dierlijke vetten, vlees, ei, melk en (vette) vis. Dioxines worden niet via de huid en zeer beperkt via de ademhaling opgenomen.

Zijn dioxines gevaarlijk?

Langdurige inname van dioxines kan zorgen voor een slechter werkend afweersysteem, een verminderde vruchtbaarheid en kanker. Dagelijkse inname van lage gehaltes kan uiteindelijk leiden tot verhoogde gehaltes in het lichaam en daarmee schadelijke effecten. Dan gaat het vooral om de extra inname van dioxines via voedsel over langere termijn die schadelijk kunnen zijn.

Ik woon in het effectgebied. Welke gezondheidsrisico’s heb ik gelopen als ik groenten en fruit uit eigen tuin heb gegeten?

Dioxines kunnen op groenten en fruit terecht zijn gekomen. Daarom wordt het afgeraden om ongewassen groenten en fruit uit het effectgebied (zie kaart) te eten. Heb je groenten of fruit uit het gebied gegeten, dan zal het gezondheidsrisico alsnog klein zijn. Dit komt omdat het een kortdurende inname is. Ook schil je sommige groenten en fruit. Door te schillen zitten er geen dioxines meer in en op groenten en fruit, omdat dioxines niet worden niet opgenomen in de plant. Schillen heeft de voorkeur boven wassen.

Hoelang mag ik geen groenten of fruit uit de omgeving eten?

Groenten en fruit die na de brand zijn gegroeid kan je weer eten. Het is altijd verstandig om groenten en fruit te wassen voor je ze eet.

Ik woon in het effectgebied. Welke gezondheidsrisico's heb ik gelopen als ik eieren van kippen, kippen- of geitenvlees heb gegeten?

Kippen en geiten die buiten lopen in het effectgebied (zie kaart) kunnen dioxines binnen hebben gekregen. De kippen en geiten eten van de grond en planten waar dioxines op terecht gekomen zijn. Deze dioxines komen in de eieren en in het vlees terecht. Als je eieren en/of vlees hebt gegeten uit dat gebied, heb je mogelijk wat meer dioxines binnengekregen. Dit is een kortdurende extra inname waardoor het gezondheidsrisico klein is. Het advies is om voorlopig geen eieren en vlees van dieren die in het effectgebied lopen te eten. Laat kippen op schone grond scharrelen. Zo komen er geen nieuwe dioxines in de eieren.

Ik woon in het effectgebied zoals op de kaart is te zien en ik ben tijdens de brand niet geëvacueerd. Ben ik blootgesteld aan gevaarlijke stoffen?

Ook buiten het evacuatiegebied hebben mensen klachten gehad van de rook. In rook zitten veel gevaarlijke stoffen, ook dioxines. Dioxines worden nauwelijks opgenomen via de ademhaling. Tijdens de brand zijn instructies gegeven hoe je roetdeeltjes en zwarte aanslag kunt verwijderen, en wat te doen met groente en fruit. Als je die instructies hebt opgevolgd ben je niet blootgesteld aan de gevaarlijke stoffen. Als dit niet het geval is kan je alsnog de voorgestelde instructies opvolgen voor verminderde blootstelling.

Kunnen de aangetroffen gevaarlijke stoffen ook afkomstig zijn van andere bronnen? (al/niet gerelateerd aan de landfill)?

Omdat er veel verschillende dioxines zijn, wordt bij metingen altijd gekeken naar de soort dioxines die zijn vrijgekomen. De dioxines die de MOD (de Milieuongevallen Dienst van het RIVM) op Bonaire heeft gevonden, zijn dezelfde soort dioxines die bij verbranding vrijkomen. Deze dioxines zijn dus door verbranding vrijgekomen, maar er kan geen onderscheid gemaakt worden tussen de brand van 5 november en eerdere branden. Tot 2 km van de brand, zijn de meetresultaten aanzienlijk hoog. Daarom is het waarschijnlijk dat de brand van 5 november op de landfill de bron is geweest. In het gebied van 2 tot 4 km vanaf de brandlocatie zijn de meetresultaten nog altijd boven de norm, maar niet ver daarboven. Dit betekent ook dat het in dit gebied niet zeker is wat de bron hiervan is, dat kan de brand zijn maar kan ook door andere activiteiten in het gebied zijn ontstaan.

Wat verklaart het verschil tussen de eerdere metingen in Europees Nederland (waarop de 1km zone is gebaseerd) en de meetgegevens van dit onderzoek?

Een brand is een acute situatie, waarbij gelijk actie nodig is. Dan is er geen tijd om onderzoek te doen naar de verspreidingszones in Caribisch Nederland. Daarom is de 1km zone uit Europees Nederland toegepast. Nu blijkt dat neerslagwaarden van dioxines tot 2 km van de brand aanzienlijk verhoogd zijn. Het verschil in afstand kan komen door verschillende factoren, zoals de hardere (oosten)wind, de hoogte en grootte van de brand, hoeveelheid plastic dat is verbrand of brand in de open lucht. In het gebied van 2 tot 4 km van de brand zijn de dioxines nog altijd boven de norm, maar niet ver erboven. Dit betekent het in dit gebied niet zeker is wat de bron is.

Wat betekent dit voor het evacuatiegebied bij een volgende brand?

Evacuatie kan worden ingezet bij een acute situatie. Evacuatie moet altijd goed worden afgewogen, omdat evacuatie zelf ook gezondheidsrisico's heeft. Bij de brand in november zijn mensen binnen een straal van 1 km geëvacueerd, om hen te beschermen tegen de acute effecten van de rook. Als de brand voorbij is, is het niet meer mogelijk om gevaarlijke stoffen in de rook te meten. Het onderzoek van de MOD brengt in kaart welke stoffen uit de rook zijn neergedaald; dat wordt depositie genoemd. Blootstelling aan gevaarlijke stoffen in depositie kan effecten hebben op de gezondheid als met langere tijd wordt blootgesteld. Dit onderzoek heeft geen invloed op het evacuatiegebied. Wel kan dit onderzoek invloed hebben op de adviezen om in een bepaald gebied geen groenten, fruit, eieren of vlees te eten.

Ik heb gezondheidsklachten (gehad) door de rook. Wat moet ik doen?

Het is altijd belangrijk zo min mogelijk rook in te ademen. Rook is altijd giftig. Maar als het een keer toch gebeurt, blijft dit meestal zonder ernstige gevolgen op langere termijn. De gezondheidseffecten van rook hangen vooral af van de hoeveelheid rook die je binnenkrijgt, de duur en de frequentie van de blootstelling. Heb je na het inademen van rook blijvend last van de luchtwegen, een geïrriteerde keel, prikkeling van de ogen of hoofdpijnklachten, dan kan je voor de zekerheid contact opnemen met je huisarts.

Wat is de rol van de afdeling Publieke Gezondheid (PG) in deze situatie?

PG geeft informatie aan burgers over de effecten van brand en rook via informatie op deze website.
PG adviseert het bestuur en gezag, werkt samen met de andere overheidsinstanties en gezondheidsinstellingen.
PG ondersteunt de zorgorganisaties bij het geven van informatie aan burgers.
PG verzamelt informatie over de effecten die deze brand heeft op de gezondheid van de burgers. PG stemt inhoudelijk af met geneeskundig adviseurs gevaarlijke stoffen en medisch milieukundigen van buiten Bonaire.
PG houdt via signalen vanuit de zorgorganisaties overzicht op de gezondheidsklachten van mensen door deze brand. Gegevens over de effecten worden samenwerking met het ziekenhuis en de huisartsen verzameld.

Wat doet PG niet?

PG is geen zorgverlener en dus niet het contactpunt voor inwoners met klachten.
PG geeft aan individuele burgers niet een medische indicatie, medicatie of behandeling.
Mensen op Bonaire die medische behandeling of individueel gezondheidsadvies nodig hebben vragen dat bij hun huisarts of in avond en weekend bij de huisartspost.