Sinds 2013 wordt op de laatste dag van september aandacht besteed aan monumenten. Dat is op verschillende manieren gebeurd. Onder andere met wandelingen, lezingen en publicaties. Op 2 oktober 2019 heeft het bestuurscollege van Bonaire besloten de Monumentendag Bonaire officieel te verklaren met als datum de laatste zondag van de maand september van elk jaar. De dag is ingesteld om het belang van monumenten voor de samenleving te benadrukken.
Maar wat zijn monumenten nu eigenlijk? Monumenten vallen uiteen in drie categorieën:
- Historische vindplaatsen
- Roerende monumenten
- Onroerende monumenten
Om met de eerste te beginnen: historische vindplaatsen zijn locaties op het eiland waar restanten zijn gevonden van beschavingen van voor de komst van de Spanjaarden, zoals funderingen van indiaanse hutten, rotstekeningen en dergelijke die het best kunnen worden geconserveerd op de locatie waar ze gevonden zijn. Ook plaatsen waar een historische of mythische betekenis kan worden toegekend vallen hieronder.
De tweede categorie, roerende monumenten bestaan uit roerende goederen van meer dan vijftig jaar oud, die kunnen worden beschouwd als betekenisvol voor de cultuur van Bonaire. Dat kunnen zijn oude boten die op Bonaire gebouwd zijn, meubels, gereedschappen, kleding en dergelijke.
De laatste categorie, roerende monumenten zijn wat herkenbaarheid betreft de bekendste van het monumentenbestand van Bonaire. Gebouwen zijn op straat zichtbaar voor iedereen, en het is met name deze categorie waar dit schrijven over gaat.
Onroerende monumenten zijn bouwwerken van minimaal vijftig jaar oud, die van algemeen belang zijn door hun schoonheid, cultuurhistorische waarde en wetenschappelijke waarde (definitie uit het Monumentenplan 2007).
Bonaire kent (nog) een groot aantal gebouwen die aan deze definitie voldoen. Het grootste deel daarvan bestaat uit woonhuizen of voormalige woonhuizen, die vaak met beperkte middelen gebouwd zijn maar heel belangrijk zijn voor het aangezicht van ons eiland.
Daarnaast kent Bonaire een aantal grote woonhuizen van families van aanzien, die hoofdzakelijk zijn gesitueerd in de kern van Kralendijk. Deze huizen bestaan veelal uit twee verdiepingen, met een winkel met magazijn op de begane grond met een woonverblijf op de verdieping. Ook zijn er publieksgebouwen, zoals scholen, kantoorgebouwen, kerken gouvernementsmagazijnen die een monumentaal karakter hebben.
Wat is nu de waarde van deze monumenten en waarom verdient het aandacht om ze te behouden? De voornaamste waarde is het inzicht dat deze gebouwen geven in de manier van leven en denken van degenen die ze gebouwd hebben en waarvan wij (in meer of mindere mate) de nazaten zijn. Ze leren ons over de harde strijd die met name in de negentiende eeuw moest worden geleverd voor het dagelijks bestaan en hou hun dagelijks leven eruitzag.
Deze gebouwen geven ook aan welke technieken werden gebruikt voor de diverse onderdelen van deze gebouwen. De vloeren waren in de vroege periode (rond de afschaffing van de slavernij) vervaardigd van hout. Later, toen het cement beschikbaar was als bouwmateriaal, werden ze vaker van beton vervaardigd.
Muren werden aanvankelijk gemaakt met een vlechtwerk van takken, afgesmeerd met een mengsel van gras, koemest en kalk (dat lokaal werd gebrand). Rond 1835 werd koraalsteen als basismateriaal geïntroduceerd voor woningen (overheidsmagazijnen en forten werden al eerder van koraalsteengemaakt), dat werd gestapeld en dun afgesmeerd met kalk. Na de introductie van beton, rond 1914 werd koraalsteen geleidelijk vervangen door betonblokken.
Daken werden in de vroege tijd gemaakt als een frame van boomstammetjes afgedekt met maisstengels. Later werden de maisstengels vervangen door verzinkte stalen golfplaten. Voor grotere gebouwen werden in die tijd al gebakken dakpannen gebruikt. Deze werden vaak aan de onderkant afgestreken met kalk om de waterdichtheid te bevorderen (panchi strika) en werd de kapconstructie uitgevoerd in geschaafd hout.
Zo is er een duidelijke ontwikkeling te zien in de manier van bouwen. In de moderne tijd worden uiteraard materialen gebruikt die in de tijd dat monumenten werden gebouwd nog niet voorhanden waren.
Tenslotte heeft elk gebouw zijn verhaal, dat wil zeggen dat er families hebben gewoond die elk op hun eigen manier een bijdrage hebben geleverd aan het Bonaire van toen en nu. Dat historische aspect behoort ook tot het culturele erfgoed van waar de monumenten voor staan. Het één is niet los te zien van het ander.
